Artykuły branżowe

Metoda ołówkowa

Jak wiadomo, ołówki posiadają grafit o różnym stopniu twardości, co jest wykorzystywane przez rysowników do tworzenia konturów (ołówki twarde) i cieni (ołówki miękkie). Zróżnicowaną twardość grafitów ołówkowych wykorzystano w metodyce oznaczania twardości wg PN-ISO 15184:2001. Zasada metody polega na rysowaniu badanej powłoki ołówkami o stopniowanej twardości w ściśle określony sposób, aż do wystąpienia uszkodzeń powłoki.

Do badania wykorzystuje się komplet ołówków Koh-i-Noor (zdj. 5), które odpowiednio zatemperowane przesuwa się po powierzchni powłoki malarskiej pod kątem 45° i z naciskiem 750 g. Oznaczenie można wykonać ręcznie lub przy pomocy wypoziomowanego przyrządu wózkowego (zdj. 6). Przyrząd z ołówkiem ustawia się delikatnie na powłoce i przesuwa z prędkością od 0,5 do 1 mm/s na długości co najmniej 7 mm. Bardzo ważne jest odpowiednie zatemperowanie ołówka (zdj. 7), które uzyskuje się usuwając drewno wokół rysika i szlifując na płasko rysik za pomocą papieru ściernego o uziarnieniu "400" (zdj. 8).

Oznaczenie wykonuje się popychając wózek ręcznie lub automatycznie (wózek z własnym napędem). Oznaczenie rozpoczyna się od użycia ołówków miękkich (grupa B), przez pośrednie (HB, F), aż do twardych (grupa H). Pomiar wykonuje się do momentu, kiedy ołówek o danej twardości spowoduje zniszczenie w postaci odkształcenia plastycznego (wgniecenia), przecięcia powłoki do podłoża lub powstanie uszkodzenie kohezyjne.

Wynikiem oznaczenia wg PN-ISO 15184:2001 jest najwyższa twardość ołówka, która nie powoduje uszkodzenia powłoki. Oznaczona w ten sposób twardość jest również wartością względną, gdyż jest określana względem twardości grafitu ołówka. Na zdj. 9 widać powłokę po badaniu twardości metodą ołówkową. Ołówek F i H nie spowodował uszkodzenia powłoki (brak wgniecenia i przecięcia), zaś ołówek 2H (o wyższej twardości od H) przeciął powłokę do podłoża. Wynikiem oznaczania jest więc stopień H (najwyższa twardość bez uszkodzenia powłoki).

Starsza norma BN-78/6110-03 opisuje wytyczne wykonania badania w podobny sposób (kąt ustawienia ołówka, nacisk), lecz oznaczenie wykonuje się trzymając ołówek w ręce. Płytkę z powłoką ustawia się na wadze i wywiera nacisk za pomocą ołówka, odczytując masę na wadze. Zarysowanie prowadzi się zdecydowanie szybciej niż w przypadku powyżej opisanej metody, bo w ciągu 1 sekundy należy przebyć ołówkiem drogę o długości 10 cm. Ocenę stopnia twardości ołówkowej wg BN-78/6110-03 przeprowadza się również w inny sposób. Podaję się ze zbioru ołówków dwa kolejno po sobie, z których najbardziej miękki pozostawia na powłoce ślad grafitu, podczas gdy twardszy pozostawia widoczne na powłoce wgłębienie. Wówczas wynikiem pomiaru powłoki widocznej na zdj. 9 byłby zapis H - 2H.