Normy/Prawo

Zapłata wynagrodzenia

Na początku obowiązywania ustawy Pzp także kwestia zapłaty wynagrodzenia podwykonawcom była regulowana przepisami Kodeksu cywilnego. Zgodnie z nimi odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia należnego podwykonawcy była odpowiedzialnością solidarną inwestora i wykonawcy. Nie była bezpośrednio uregulowana sytuacja, w której wykonawca nie wypłaca wynagrodzenia podwykonawcy. Powstawały w związku z tym swego rodzaju „zatory płatnicze”, które prowadziły do wielu negatywnych skutków mających wpływ na sytuację podwykonawców, wśród których często występowały małe i średnie przedsiębiorstwa. Brak zapłaty należnego wynagrodzenia nierzadko prowadził nawet do upadłości lub likwidacji małych i średnich przedsiębiorstw budowlanych. Taka sytuacja na rynku zamówień publicznych, co oczywiste, zniechęcała te przedsiębiorstwa do uczestniczenia w postępowaniach. Ustawodawca uznał, że takie brzmienie przepisów nie zapewnia dostatecznej ochrony praw i interesów podwykonawców w przypadku zamówień na roboty budowlane, których termin wykonywania jest dłuższy niż 12 miesięcy. Dlatego w ustawie Pzp pojawiły się art. 143a-143c, które tę kwestię doprecyzowują.  

Wprowadza się rozróżnienie pomiędzy sytuacją, gdy wynagrodzenie jest należne wykonawcy w częściach, a taką, gdy zapłata całości wynagrodzenia ma nastąpić po wykonaniu robót budowlanych. 
W pierwszym z przypadków kwestia zapłaty wykonawcy przez zamawiającego drugiej i następnych części wynagrodzenia jest uzależniona od tego, czy wykonawca zapłaci wymagalne wynagrodzenie podwykonawcom i dalszym podwykonawcom, którzy brali udział w realizacji odebranych robót budowlanych. W wypadku nieprzedstawienia dowodu takiej zapłaty zamawiający ma obowiązek wstrzymania się z zapłatą dalszych transz wynagrodzenia wykonawcy aż do momentu przedstawienia ich w części równej sumie kwot wynikających z nieprzedstawionych dowodów zapłaty. Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, że, zgodnie z wyrokiem KIO z dnia 18 sierpnia 2014 roku (sygn. akt: KIO 1586/14) „dowód zapłaty wymagalnego wynagrodzenia podwykonawcom nie dotyczy pierwszej faktury. Jest to przepis bezwzględnie obowiązujący, zatem nie musi być powtórzony w umowie, lecz zamawiający powinien o tej okoliczności pamiętać, gdyż nie może go sobie „uściślić” w żadną stronę, tj. ani wymagać od wykonawcy takiego dowodu już przy pierwszej fakturze (ustawodawca przewidział, iż wykonawca ma część wynagrodzenia podwykonawców pokryć z pierwszej płatności zamawiającego, aby nie musiał on angażować własnych środków), ani też nie wymagać go przy kolejnych fakturach, gdyż w ten sposób działa na niekorzyść Skarbu Państwa”.
W przypadku, gdy umowa przewiduje zapłatę całego wynagrodzenia jednorazowo, zamawiający jest obowiązany do udzielania wykonawcy zaliczek, które by pozwalały na finansowanie dalszych części zamówienia. W takiej sytuacji warunkiem udzielenia kolejnych zaliczek jest przedstawienie przez wykonawcę dowodu zapłaty wymagalnego wynagrodzenia podwykonawcom, biorącym udział w realizacji części zamówienia, za którą zaliczka została wpłacona. 
Kolejnym rozwiązaniem mającym zapewnić ochronę interesów podwykonawców oraz dalszych podwykonawców jest umożliwienie zamawiającemu wskazania w SIWZ procentowej części wartości ostatniej części wynagrodzenia w przypadku, gdy wynagrodzenie za wykonane roboty budowlane jest płacone w ratach. Tę kwotę ograniczono maksymalnie do 10% wynagrodzenia wykonawcy. Zgodnie z zamiarem ustawodawcy ma ona być przeznaczona na pokrycie roszczeń podwykonawców oraz dalszych podwykonawców z tytułu niezapłaconego wynagrodzenia za wykonaną część zamówienia. 
Do omówienia pozostaje kwestia terminu zapłaty wynagrodzenia podwykonawcy lub dalszemu podwykonawcy przewidzianego w umowie o podwykonawstwo. Zgodnie z art. 143b ust. 2 ustawy Pzp nie może on być dłuższy niż 30 dni od dnia doręczenia wykonawcy, podwykonawcy lub dalszemu podwykonawcy faktury lub rachunku, potwierdzających wykonanie zleconej podwykonawcy lub dalszemu podwykonawcy dostawy, usługi lub roboty budowlanej. Należy pamiętać o tym, że osoby pragnące zawrzeć (lub zmienić) umowę o podwykonawstwo muszą przedłożyć zamawiającemu projekt takiej umowy, przy czym podwykonawca (dalszy podwykonawca) ma obowiązek dołączyć zgodę wykonawcy na zawarcie (zmianę) tej umowy. Do takiego projektu zamawiający zgłasza zastrzeżenia w przypadku, gdy projekt umowy  nie spełnia wymagań określonych w specyfikacji istotnych warunków zamówienia  lub przewiduje termin zapłaty wynagrodzenia dłuższy niż określony w ust. 2. Termin do zgłoszenia takich zastrzeżeń powinien być przewidziany w umowie o roboty budowlane. Niezgłoszenie takiego sprzeciwu w formie pisemnej uważa się za zaakceptowanie projektu.
W przypadku uchylenia się od obowiązku zapłaty wynagrodzenia podwykonawcy lub dalszemu  podwykonawcy ustawa Pzp wprowadza jeszcze dalej idącą ochronę tych osób. Art. 143c bowiem ustanawia w takim wypadku obowiązek zamawiającego do dokonania bezpośredniej zapłaty. Dotyczy to, co zrozumiałe, jedynie należności powstałych po zaakceptowaniu przez zamawiającego umowy o podwykonawstwo, a obejmuje wyłącznie należne wynagrodzenie, bez odsetek. Ponadto przed dokonaniem bezpośredniej zapłaty zamawiający ma obowiązek umożliwić wykonawcy zgłoszenie uwag dotyczących zasadności bezpośredniej zapłaty. Jeśli wykonawca wykaże niezasadność, zamawiający może tej zapłaty nie dokonywać. W wypadku uzasadnionej wątpliwości dotyczącej wysokości należnej zapłaty lub podmiotu, któremu się ona należy, zamawiający ma możliwość złożenia odpowiedniej kwoty do depozytu sądowego.
Ponadto sytuacja, w której wykonawca uchyla się od obowiązku zapłaty, może prowadzić do dalszych negatywnych konsekwencji dla niego. W ust. 7 omawianego artykułu wskazano, że „Konieczność wielokrotnego dokonywania bezpośredniej zapłaty podwykonawcy lub dalszemu podwykonawcy, o których mowa w ust. 1, lub konieczność dokonania bezpośrednich zapłat na sumę większą niż 5% wartości umowy w sprawie zamówienia publicznego może stanowić podstawę do odstąpienia od umowy w sprawie zamówienia publicznego przez zamawiającego”. Jak zatem widać, przepisy ustawy Pzp kładą nacisk na silne zmotywowanie wykonawcy do zapłaty należnego podwykonawcom i dalszym podwykonawcom wynagrodzenia. Jest to dobra wiadomość dla podwykonawców, których prawa stanowią obiekt takiej ochrony. 
Reasumując, należy zwrócić uwagę, że przepisy ustawy Pzp dotyczące umowy o podwykonawstwo stawiają sytuację podmiotów zawierających taką umowę w zupełnie nowym świetle. Jako uregulowanie znacznie uściślające istniejące w Kodeksie cywilnym przepisy dotyczących umowy o roboty budowlane, stawia podwykonawcę w lepszej sytuacji poprzez nacisk kierowany na wykonawcę, by ten respektował prawa i interesy podwykonawcy.                            

Anna Toporowska
prawnik z SMW Legal Stolarski, Majewski i Współpracownicy Kancelaria Radców Prawnych sp.p.