Ekologia i Ochrona Zdrowia

Metody mechaniczne

Do najczęściej stosowanych metod należy piaskowanie, które wydaje się być metodą o małym negatywnym wpływie na środowisko naturalne. Proces jest prowadzony przy użyciu ścierniwa kwarcowego i sprężonego powietrza, więc nie ma mowy o jakiejkolwiek emisji oparów rozpuszczalników organicznych. Metoda jednak wpływa negatywnie na środowisko, ponieważ wiąże się z emisją pyłu, w którego skład wchodzą zmikronizowane cząsteczki żywic i pigmentów z usuwanych powłok oraz samego ścierniwa. Dodatkowo, ścierniwo w skutek abrazji usuwa pewną ilość podłoża, więc pył może zawierać domieszki metali, w tym metali ciężkich, jak nikiel, chrom itp. Pewną modyfikacją procesu piaskowania jest sodowanie, w którym zamiast ścierniwa piaskowego używa się sody krystalicznej. Soda jest substancją całkowicie bezpieczną dla środowiska, równie dobrze usuwa powłoki organiczne z powierzchni różnych materiałów, a dodatkowo nie degraduje tak silnie powierzchni podłoża. Wpływ obu metod na środowisko naturalne sprowadza się do emisji pyłów do powietrza. Oczywiście, jeżeli urządzenie czy instalacja jest wyposażona w filtr eliminujący emisję do środowiska, to możemy uznać, że technologia ta nie jest uciążliwa dla środowiska i nie wymaga to pozwoleń ani zgłoszeń. Pozostaje kwestia odpadów powstających przy piaskowaniu. W ich skład wchodzi zużyte ścierniwo wraz z usuniętą powłoką lakieru. O ile podłoże nie zawiera metali ciężkich, które w wyniku ścierania powierzchni mogłyby się znaleźć w odpadzie, to odpady z procesów mechanicznego usuwania farby można sklasyfikować jako inne niż niebezpieczne. Rozważania na temat bezpieczeństwa pracy i zdrowia pracowników nie są przedmiotem tego artykułu, ale warto zwrócić uwagę, że piaskowanie, mimo stosunkowo niskiej uciążliwości dla środowiska naturalnego, jest metodą stanowiącą duże zagrożenie dla zdrowia pracowników. Wdychanie pyłu zawierającego zmikronizowaną krzemionkę i dodatki pochodzące z powłok lakierniczych i podłoża powoduje jego kumulację w płucach i może prowadzić do poważnych schorzeń. Dlatego, poza aspektem środowiskowym, koniecznie trzeba zadbać o prawidłowe zabezpieczenie dla pracowników.

Odlakierowanie środkami chemicznymi

Usuwanie lakieru metodami chemicznymi przeważnie polega na zanurzaniu detali w roztworach składających się w znacznej części z rozpuszczalnika organicznego. Dodatkowo, kąpiele takie zawierać mogą różnego rodzaju dodatki, jak kwasy, alkalia, inhibitory korozji czy środki poprawiające strącanie usuniętych z powierzchni cząstek lakieru. Kiedyś bardzo powszechnie stosowane były preparaty oparte na chlorku metylenu, jednak możliwość stosowania tego rozpuszczalnika obecnie jest bardzo ograniczona przepisami. Środki odlakierowujące oparte na chlorku metylenu są bardzo skuteczne, ale rozpuszczalnik ten ma niską temperaturę wrzenia (ok. 40 st. C) i jego stosowanie wiąże się z intensywnym parowaniem. Chlorek metylenu jest klasyfikowany jako substancja szkodliwa, a w myśl przepisów ochrony środowiska jest lotnym związkiem organicznym i jego stosowanie oraz związana z nim emisja do środowiska jest regulowana wieloma przepisami. Dodatkowo, emisja do środowiska znacznych ilości rozpuszczalnika wiąże się z koniecznością wnoszenia wysokich opłat z tytułu korzystania ze środowiska. Teraz, poza w pełni profesjonalnymi instalacjami do stripowania oraz przemysłem stoczniowym, jego stosowanie w odlakierowaniu jest właściwie niedopuszczalne, więc wiele firm nawet nie oferuje już takich preparatów do usuwania lakierów.

Dużą popularnością cieszą się preparaty oparte na rozpuszczalnikach wysoko wrzących, jak np. alkoholu benzylowym. Bardzo wysoka temperatura wrzenia (około 240 st. C) nie eliminuje co prawda całkowicie emisji do środowiska, ale jest ona zdecydowanie niższa niż w przypadku wysoko lotnych rozpuszczalników, jak chlorek metylenu.
Poza obowiązkiem uzyskania pozwolenia na emisję gazów i pyłów do powietrza w związku z emisją LZO, większość instalacji wykorzystujących rozpuszczalniki organiczne podlega również tzw. standardom emisyjnym [3]. Co ciekawe, kryterium decydującym o tym czy instalacja podlega pod standardy emisyjne nie jest wielkość emisji do środowiska, a ilość rozpuszczalników zużytych w instalacji w ciągu jednego roku. Dla instalacji odlakierowania limit ten wynosi 1 Mg rozpuszczalnika klasyfikowanego jako LZO, co nie jest dużą ilością i jak można domniemywać, większość działających instalacji będzie podlegała przepisom o standardach emisyjnych. Przy ocenie ilości wielkości zużycia rocznego należy pamiętać, że kluczowa jest nie ilość zużytego preparatu do odlakierowania, a zawartość samych LZO policzona w oparciu np. o kartę charakterystyki danego preparatu. Realizacja procesu odlakierowania w tym przypadku będzie wiązała się koniecznością dotrzymywania kryterium emisyjnego, tj. nieprzekraczania dopuszczalnej emisji do powietrza w ujęciu rocznym. Doświadczenie pokazuje, że nawet dla instalacji stosujących rozwiązania oparte na wysoko lotnych rozpuszczalnikach bez urządzeń zabezpieczających jest to dość trudne.
Ze stosowaniem środków do odlakierowania wiąże się jeszcze problem zagospodarowania odpadów. Mamy do czynienia z dwoma rodzajami odpadów. Jednym z nich jest odpad zużytej kąpieli odlakierowującej, a drugim stały odpad szlamów zawierający cząstki usuwanych z powierzchni detali farb i lakierów. W bezwzględnej większości odpady te będą klasyfikowane zgodnie z katalogiem odpadów do grupy 08 01 jako odpady niebezpieczne. W przypadku zużytej kąpieli stripującej będzie to odpad 08 01 17*, tj. odpad z usuwania farb i lakierów zawierający rozpuszczalniki organiczne lub inne substancje niebezpieczne. W przypadku szlamów z oczyszczania kąpieli odlakierowującej odpady powinny być przekazywane pod kodem 08 01 13*, tj. szlamy z usuwania farb i lakierów zawierające rozpuszczalniki organiczne lub inne substancje niebezpieczne. Należy pamiętać również, że część z tych odpadów może podlegać przepisom ADR i wymagać ustalenia specjalnych warunków postępowania z certyfikowanym doradcą transportowym.
W przypadku eksploatacji instalacji wykorzystującej rozpuszczalniki organiczne pozostaje jeszcze do rozwiązania kwestia odprowadzania ścieków. W tej technologii detale po wyjęciu z kąpieli odlakierowującej są płukane wodą. Wody popłuczne zawierają duże ilości preparatu stripującego oraz resztki usuniętej z powierzchni farby i bez wstępnego oczyszczenia nie mogą być zrzucane do kanalizacji. Decydując się więc na uruchomienie instalacji odlakierowania, w której stosowane są kąpiele bazujące na rozpuszczalnikach organicznych, konieczne będzie zaplanowanie odpowiedniej metody obróbki ścieków i ich przygotowanie do zrzutu. Warto również przeanalizować wydane dla zakładu pozwolenie wodnoprawne i w razie konieczności wystąpić o jego zmianę lub jeżeli nie było wydane, rozpoznać konieczność jego uzyskania.
Metoda odlakierowania środkami chemicznymi jest najbardziej wymagająca jeżeli chodzi o kwestie ochrony środowiska. W wyniku eksploatacji instalacji dochodzi właściwie do negatywnego oddziaływania na wszystkie komponenty środowiska naturalnego. Uruchomienie nowej instalacji najczęściej będzie wiązało się z uzyskaniem pozwolenia na emisję gazów i pyłów do powietrza, pozwolenia na wytwarzanie odpadów i pozwolenia wodnoprawnego. Mimo to jest to metoda stosowana dość powszechnie, ponieważ nadaje się właściwie do każdego rodzaju elementów. Można nią obrabiać, zależnie do zastosowanego preparatu, właściwie wszystkie metale i w dowolnym kształcie.